فرش ساروق

تاریخچه جغرافیایی فرش ساروق
ساروق شهری است در ۴۵ كيلومتری شمال اراك است، محلی كوهستانی و سردسير و همین طور خشك با بارندگی نسبتا کم. فرش بافی مهمترین شغل مردم در منطقه ساروق می باشد. این صنعت در ساروق ۷۰۰ سال است که نسل به نسل منتقل شده است. فرش بافی بخشی از زندگی مردم منطقه ساروق شده است، به نحوی که تارهای فرش با تار و پود زندگی این مردم در هم تنیده است. نقش های آن نشان دهنده اندیشه، احساس، ذوق، آرزو ها و ارزش های آنان است. در نقش و نگار قالی های این قسمت از ایران، تاریخ، هنر، اقتصاد و فرهنگ مردم این مرز و بوم متجلی است.
فرش ساروق در روستای ساروق و روستاهای اطراف آن در مرکز ایران بافته میشود. ساروق منطقهای کوهستانی با سابقهای طولانی در بافت قالیچههای نفیس است. در دورهای که از قرن نوزدهم آغاز شد و تا اوایل قرن بیستم ادامه داشت، این منطقه به یکی از فعالترین مراکز قالیبافی تبدیل شد. مواد اولیه باکیفیت، تکنیکهای گرهزنی ظریف و طرحهای جذاب، همگی به شهرت این منطقه بهعنوان یکی از برترین تولیدکنندگان قالی در ناحیه اراک کمک کرد.
در اواخر قرن نوزدهم، احتمالا حدود سال ۱۸۸۰، عرضه فرشهای عتیقه نفیس از ایران کاهش یافت. بنابراین، بسیاری از تجار تصمیم گرفتند برای تولید فرش برای بازار غرب، کارگاههایی در سلطانآباد تاسیس کنند. این منطقه سابقهای درخشان در قالیبافی داشت و مکان مناسبی برای برپایی دار قالی و کارگاههای قالیبافی به شمار میرفت.
مهمترین ویژگیهای فرش ساروق
در ادامه، مهمترین ویژگیهای فرشهای ساروق را بررسی میکنیم:
کیفیت مواد اولیه
فرشهای ساروق با استفاده از بهترین مواد اولیه بافته میشوند. پشم مرغوب و باکیفیت که از گوسفندان محلی به دست میآید، اصلیترین ماده اولیه در بافت این فرشهاست. این پشمها بهدلیل لطافت و دوام بالا، جلوه و ماندگاری ویژهای به فرش میبخشند. همچنین در برخی از فرشهای ساروق از ابریشم برای ایجاد جزئیات بیشتر و افزایش ارزش فرش استفاده میشود.
رنگرزی سنتی و طبیعی
رنگهای استفاده شده در فرشهای ساروق عمدتا از رنگهای طبیعی و گیاهی تهیه میشوند. این رنگها بهدلیل طبیعی بودن، دوام و ثبات رنگی بالایی دارند و در طول زمان، زیبایی و اصالت خود را حفظ میکنند. رنگهای متداول در فرش ساروق شامل طیفهای مختلف قرمز، آبی، بژ و کرم است که با هم ترکیب شده و نقوش زیبا و هماهنگی را به وجود میآورند.
ساختار قالیچههای ساروق
قالیچههای ساروق دارای بافت بسیار متراکم روی یک تاروپودی از پنبه هستند. گرههایی که در آنها استفاده میشود، عمدتا گرههای ایرانی هستند که متقارناند، اما برخی از قطعات قدیمیتر با استفاده از گرههای ترکی که نامتقارن هستند بافته شدهاند. بافندگان ترجیح میدادند پرز قالیچه را کوتاه نکنند و آن را بلند و پرپشت نگه دارند.
طرحها و نقوش
فرشهای ساروق به طرحهای زیبا و سنتی خود معروف هستند. نقوش متداول شامل گلوبوته، شاخههای شکوفهدار و ترنجهای مرکزی با حاشیههای پر از جزئیات هستند. طرحهای فرش ساروق بهطورکلی بسیار متوازن و هماهنگ بوده و هر قسمت از طرح بهدقت و باتوجهبه جزئیات بافته میشود. نقشههای این فرشها معمولا ساده اما بسیار زیبا و چشمنواز هستند.
تراکم و گره
یکی از ویژگیهای بارز فرشهای ساروق، تراکم بالا و استفاده از گرههای محکم و دقیق است. این فرشها اغلب با تراکم گره بالا بافته میشوند که به آنها استحکام و دوام بیشتری میبخشد. گرههای استفاده شده در این فرشها عمدتا از نوع گره ایرانی (سنه) هستند که باعث میشود فرش محکمتر و مقاومتر باشد.
انواع نقشها و طرحهای فرش ساروق
طرحها و رنگهای فرشهای ساروق بر اساس انواع مختلف آن دارای تفاوتهایی هستند. سه نوع اصلی قالیچه ساروق وجود دارد:
ساروق سنتی
فرشهای ساروق سنتی اغلب دارای یک ترنج مرکزی و فضایی باز با نقشهای گلدار هستند. نقوش بته، هراتی و گل حنائی بهوفور در این فرشها دیده میشوند. درحالیکه برخی از بافندگان ترجیح میدادند آنها را درون یک ترنج قرار دهند، برخی دیگر کل قالیچه را با طرحهای پیوسته از این نقوش میپوشاندند.
نقش درخت زندگی، طرح دیگری بود که در بسیاری از نسخههای قدیمیتر دیده میشد. در میان نقشهای درخت زندگی میتوان نقوش جانوری واقعگرایانه و همچنین نقوش درختان دیگر، از جمله سرو و بیدمشک را مشاهده کرد.
رنگهای معمولی استفادهشده در فرش ساروق سنتی شامل قرمز، سبز، آبی روشن، نارنجی سوخته، عاج، قهوهای یا شامپاینی میشود. نسخههای جدیدتر رنگ صورتی و نارنجی بیشتری را دارند. این رنگ غیرمعمول که «دوغی» نامیده میشود، با مخلوطکردن ماست یا کشک در رنگ به دست میآید. خطوط آبی-سبز، قرمز و زرد، نقوش را در برابر پسزمینه رنگارنگ برجسته میکردند.
ساروق آمریکایی
پس از تاسیس دفاتر و شعب شرکتهای خارجی، طرحها بر اساس سلیقه و تقاضای مشتریان ایجاد شد و انواع جدیدی از فرشهای ایرانی تولید گردید. نوع قالیچههایی که امروزه زیگلر یا سلطانآباد نامیده میشوند، از اوایل قرن بیستم با طرحها و ترکیب رنگهایی که آمریکاییها میپسندیدند، تولید میشدند. رنگهای آنها بهنوعی صورتی تیره یا کثیف به نظر میرسد.
آنها دارای طرحهای کلی و فاقد ترنج هستند یا یک ترنج گلدار بسیار کوچک دارند. فرش ساروق آمریکایی پس از جنگ جهانی اول ظهور کرد. این نسخهها بهجای طرحهای سراسری، زمینههای بازتری دارند. طرح آنها شامل شاخههای گلدار رها در فضا بود که به نظر میرسید از مراکزی شبیه ترنج بیرون میآیند.
ساروق فراهان
قالیچههای ساروق فراهان (فرقان) زیرمجموعهای متمایز از فرشهای ساروق هستند که خاستگاه آنها منطقه فراهان در ایران است. این منطقه که بین شهرهای اراک و قم قرار گرفته، سابقهای طولانی در تولید قالی دارد. فرش ساروق فراهان درعینحال که شباهتهایی با قالیچههای ساروق سنتی دارد، ویژگیهای متمایزی نیز دارد. این قالیچهها اغلب طرحهایی ظریفتر و پیچیدهتر و رنگآمیزی کمی متفاوت دارند. نقشهایی که در قالیچههای ساروق فراهان دیده میشود، اغلب منحنیوار بوده و ترکیبی از نقوش گلدار و هندسی را به نمایش میگذارند.
رنگبندی فرشهای ساروق فراهان تمایل به خاکی دارد و سایههایی از سبز، قهوهای و زنگاری در آنها بیشتر از قرمز و آبی غنی که در قالیچههای ساروق سنتی دیده میشود، به چشم میخورد. استفاده از این رنگها ظاهری سادهتر و پیچیدهتر ایجاد میکند که با طیف وسیعی از سبکهای طراحی داخلی مطابقت دارد.
فرش ساروق گواهی بر مهارت و هنرمندی بافندگان ایرانی است. نقشهای ظریف، رنگهای غنی و کیفیت استثنایی آنها باعث میشود تا این فرشها به عنصری نفیس در هر خانهای تبدیل شوند. با درک تاریخچه، تکنیکها و اهمیت فرهنگی این قالیچهها، میتوانید ارزش و زیبایی که به ارمغان میآورند را درک کنید.
ثبت جهانی قالی ساروق
فرش ساروق برای حفاظت از کپیبرداری در سازمان جهانی مالکیتهای فکری ثبت شد. متاسفانه به دلیل تولیدهای بیکیفیتی از طرح و نقشهای ساروق بدون رعایت قانون کپی رایت در کشورهای چین و هند، محصولی جعلی با نام ساروق عرضه میشد که در پی اقداماتی، این فرش اصیل و ارزشمند ثبت جهانی شد.
در حالی که همه فرشهای ایرانی به دلیل شکوه و زیبایی خود شهرت دارند، فرش ساروق یکی از بهترین نمودهای این ویژگیها هستند. فرشهای ساروق محکم و متراکم هستند و به راحتی ساییده نمیشوند و آسیب نمیبینند. ساروق با ظاهر استثنایی، کیفیت بالا، مقاومت در برابر سایش چندین دهه همچنان یکی از پر فروشترین فرشهای ایرانی است. این منطقه برای جامعه فرش ایرانی بسیار ارزشمند و شایسته احترام است.